ሰራዊት እስራኤል ኣብ ምብራቓዊ ከባቢታት መዓስከር ስደተኛታት ቡሬጅን ኣብ ማእከላይ ጋዛ ኣብ እትርከብ ከተማ ደይር ኣልባላን “ስርሒታዊ ቁጽጽር” ከምዝወሰደ ይገልጽ።ብዓሰርተታት ዝቑጸሩ ፍልስጤማውያን ከምዝተቐትሉ ተገሊጹ። ትማሊ ረቡዕ ንግሆ፡ እቲ ወተሃደራዊ ሓይሊ፡ ብመጥቃዕቲ ኣየር ዝድገፉ ወተሃደራት ኣንጻር “ኣብ ልዕሊ መሬትን ትሕቲ መሬትን ዝርከቡ ኣሸበርትን ትሕተ ቅርጺ ግብረሽበራውያንን” ስርሒት ከምዝጀመሩ ገሊጹ። ነበርቲ ጽዑቕ ምድብዳብ ከምዝተፈጸመ ጸብጺቦም፡ ትካል ግብረ ሰናይ ሜዲሲንስ ሳንስ ዶብ ድማ፡ ካብ ሰሉስ ጀሚሩ ብውሕዱ 70 ዝሞቱ ሰባት – ዝበዝሑ ደቂ ኣንስትዮን ህጻናትን – ናብ ሓደ ናይቲ ከባቢ ሆስፒታል ከምዝኣተዉ ገሊጹ።
እዚ ዝኾነሉ ምኽንያት፡ መንጐኛታት ኣመሪካ፡ ግብጽን ቀጠርን ኣብ ዶሃን ካይሮን ኣብ ዝራኸብሉ እዋን፡ ሓድሽ ስምምዕ ምቁራጽ ተኹሲን ምፍታሕ ጅሆን ብኸመይ ከም ዝዛዘም ኣብ ዝዘተየሉ እዋን’ዩ። ኣሜሪካ ነቲ ዝሓለፈ ሰሙን ብፕረዚደንት ኣሜሪካ ጆ ባይደን ዘቐመጦ እማመ እስራኤል ኢላ ዝገለጸቶ እማመ ገና ካብ ሓማስ መልሲ ትጽበ ከምዘላ ብሰሉስ ገሊጻ። ቀጠር ነቲ ውጥን ንወከልቲ ሓማስ ከምዘብጽሓቶ ብምግላጽ፡ ገና ካብ መንግስቲ እስራኤል ንጹር መርገጺ ትጽበ ከምዘላ ኣመልኪታ። ፖለቲካዊ መራሒ ሓማስ እስማዒል ሃኒየ፡ እቲ ጉጅለ ኣብ ምቁራጽ እቲ ኲናትን ምሉእ ብምሉእ እስራኤል ካብ ጋዛ ምውጻእን ዝተመርኮሰ እማመ “ብዕቱብን ብኣወንታውን” ክሕዞ ምዃኑ ትማሊ ረቡዕ ገሊጹ። ቀዳማይ ሚኒስተር እስራኤል፡ ሓማስ ቅድሚ ምስዓሩን እቶም ሒዞሞም ዘለዉ ጅሆታት ቅድሚ ምፍታሖምን፡ ቀዋሚ ተኹሲ ደው ምባል ከምዘይሰማማዕ ኣጽኒዑ። ከምኡ’ውን ትማሊ ረቡዕ ሚኒስተር ምክልኻል ዮኣቭ ጋላንት “ኩሉ ድርድር ምስ ሓማስ ኣብ ትሕቲ ተኹሲ ክካየድ’ዩ” ክብል ኣዊጁ። እስራኤል ነቲ ጉጅለ ብ7 ጥቅምቲ ኣብ ልዕሊ ደቡባዊ እስራኤል ስግረ-ዶባዊ መጥቃዕቲ ንምምላስ ኣብ ጋዛ ወተሃደራዊ ወፍሪ ጀሚራቶ። ካብ ሽዑ ጀሚሩ ኣብ ጋዛ ብውሕዱ 36,580 ሰባት ከምዝተቐትሉ ብሓማስ ዝመሓደር ሚኒስትሪ ጥዕና እታ ግዝኣት ሓቢሩ።
ቡሬጅ ካብተን ሸሞንተ ታሪኻዊ መዓስከራት ስደተኛታት ጋዛ ሓንቲ ካብተን ዝነኣሳ’ያ። 0.5 ትርብዒት ኪ.ሜ ዝሽፍን ኮይኑ፡ ቅድሚ እቲ ኲናት ኣብ ትካል ሕቡራት ሃገራት ንፍልስጤማውያን ስደተኛታት (ኡንርዋ) ዝተመዝገቡ 46 ሽሕ ነበርቲ ነበርቲ ነይሮም። እቲ መዓስከር ንደቡብ ካብ ሩባ ወዲ ጋዛን “ማእከላይ ካንሸሎ ምድረበዳ ጋዛ” ሰራዊት ምክልኻል ኤርትራን – ብሓይልታት እስራኤል ዝቆጻጸር ክፋል መሬት ኮይኑ ካብ ዶብ እስራኤል ክሳብ ባሕሪ ማእከላይ ባሕሪ ካብ ምብራቕ ክሳብ ምዕራብ ዝኸይድ ኮይኑ፡ ንጋዛ ኣብ ክልተ ይኸፍላ።
መዓስከራት ስደተኛታት ኑሰይራትን ማጋዚን እውን ኣብ ጥቓ ቡሬጅ ክርከቡ እንከለዉ፡ ከተማ ደይር ኣልባላህ ድማ ኣስታት 5 ኪ.ሜ (3 ማይልስ) ንደቡባዊ ምዕራብ ርሒቓ ትርከብ። እቶም ኣርባዕተ ከባቢታት ኣብዚ እዋን’ዚ ኣብ ካልእ ቦታታት ብዝተኻየደ ውግእ ዝተመዛበሉ ሰባት ዝተጨናነቑ ኮይኖም፡ ብዙሓት ካብቶም ቅድሚ ሓደ ወርሒ እስራኤል ኣብኣ ናይ መሬት ስርሒት ካብ ዝጅምር ንደሓር ካብ ደቡባዊት ከተማ ራፋሕ ሃዲሞም ዝሃደሙ ልዕሊ ሓደ ሚልዮን ይርከብዎም። ኣብ መጀመርታ ናይዚ ዓመት፡ ሰራዊት ሰራዊት ምክልኻል ኤርትራ፡ ኣብ መዓስከራት ማእከላይ ጋዛ፡ ንሓያሎ ሰሙናት ዝቐጸለ መሬታዊ ስርሒት ኣንጻር ተዋጋእቲ ሓማስ ኣካይዶም። ትማሊ ረቡዕ ሰራዊት ምክልኻል ኤርትራ፡ እቲ ኣብ ቡሬጅን ምብራቓዊ ደይር ኣልባላን ዝተኻየደ ሓድሽ “ዕላማ ዝገበረ” ስርሒት፡ “ካብ ዶብ እስራኤል ኣብ ልዕሊ መሬትን ትሕቲ መሬትን ሓያሎ ኪሎሜተራት ርሒቑ ዝርከብ ትሕተ ቅርጺ ግብረሽበራዊ” ንምፍራስ ዝዓለመ ምዃኑ ገሊጹ።
“እቲ ንጥፈት ኣብ ልዕሊ ወተሃደራዊ ቀጽሪታት፡ መኽዘን ኣጽዋርን ትሕተ-ምድራዊ ትሕተ-ቅርጽን ሓዊሱ፡ ኣብ ልዕሊ ዒላማታት ግብረሽበራ ብተኸታታሊ ካብ ኣየር ዝተፈጸመ መጥቃዕቲ እዩ ጀሚሩ” ክብል መግለጺኡ ወሲኹ ገሊጹ። ድሒሩ፡ ሰራዊት ምክልኻል ኤርትራ፡ ወተሃደራት ንምብራቓዊ ቡሬጅን ምብራቓዊ ደይር ኣልባላን “ስርሒታዊ ቁጽጽር ከም ዝረኸቡ” ዝገልጽ ሓድሽ መግለጺ ኣውጺኡ። ወሲኹ ድማ፡ ኣብቲ ከባቢታት “ኣሸበርቲ ኣወጊዶም”፡ ሮኬታትን ሞርታራትን ዝውንጨፉ ነፈርቲ ከምዘዕነዉን፡ ሓያሎ ሻምብቆታት ታንለታት ከምዘርኣዩን ሓቢሩ። ሓደ ካብ ቡሬይጅ ዝመጸ ሰብኣይ ንመደብ ጋዛ ቱደይ ቢቢሲ ዓረብ ኣብ ዝሃቦ መግለጺ፡ ትማሊ ሰሉስ ደብዳብ እስራኤል እናሓየለ ኣብ ዝኸደሉ ዘሎ እዋን ስድርኡ ካብቲ መዓስከር ከምዝሃደሙ ገሊጹ።
“ሰራዊት መሊሱ ኣብ ቡሬጅ ናይ መሬት ስርሒት የካይድ ብምህላዉ ደንጽዩና” ኢሉ። “ብኹሉ ሸነኽ ዝወደቐና ሸላታት፣ ኣብ ኣባይቲ ዜጋታት፣ ኣብ ጎደናታት… ብምዕላብ፣ ብርክት ዝበሉ ዜጋታት ክቕተሉ ምኽንያት ኮይኑና።” ወሲኹ ድማ፡ “እቲ ኩነታት ብሓፈሻ ኣዝዩ ከቢድ’ዩ” ኢሉ። “ህይወትናን ህይወት ደቅናን ንምዕቃብ ኢና ካብ ገዛና ወጺእና።” ሓንቲ መንእሰይ፡ “ቁርጽራጽ ኣብ ገዛናን ኣብ ገለ ካብቲ ኣብ ህንጻና ዝርከብ መንበሪ ኣፓርታማታትን ወዲቑ… ኩላትና ኣብ ታሕተዎት ደርብታት ስለ ዝነበርና ኢና ብህይወት ጸኒሕና።”
“ኣብ ሓደ ብኣስታት 40 ሰባት ዝመልአ መንበሪ ህንጻ ኢና ነይርና፣ ገሊኦም ነበርቲ እቲ ህንጻ ባዕሉ ገሊኦም ድማ ካብ ሰሜንን ደቡብን ዝተመዛበሉ ሰባት፣ ኣብ ራፋሕ… ሕጂ ካብ ቡሬጅ ናበይ ክንምርሽ?” ።
ትማሊ ረቡዕ ንግሆ፡ ማዕከን ዜና ፍልስጤም ዋፋ፡ ንሓካይምን ሰራሕተኛታት ህይወት ኣድሕንን ብምጥቃስ፡ እስራኤል ኣብ ልዕሊ ሓያሎ ኣባይቲ ማጋዚ ኣብ ሓደ ለይቲ ብዘካየደቶ መጥቃዕቲ ነፈርቲ፡ ብውሕዱ 11 ሰባት ከምዝሞቱ ገሊጹ። ካልኦት ክልተ ሰባት ኣብ ጥቓ መእተዊ ቡሬጅ ኣብ ዝርከብ ገዛ ብዝተፈጸመ መጥቃዕቲ ክሞቱ እንከለዉ፡ ካልኦት ክልተ ሰባት ድማ ኣብ ደቡባዊ ምብራቕ ደይር ኣልባላህ ኣብ ዝርከብ ከባቢ ኣቡ ኣል-ኣጀን ብተኹሲ መዳፍዕ ከምዝተቐትሉ ሓቢሩ። ድሒሩ፡ ሜዲሲንስ ሳንስ ዶብ፡ ኣብ ባይታ ዝርከብ ናይ ሕክምና ጉጅለኡ፡ ኣብ ሆስፒታል ኣል-ኣቕሳ ደይር ኣልባላህ – ሓደ ካብቶም ኣብ ማእከላይ ጋዛ ዝተረፉ እንኮ ተግባራዊ ትካላት ጥዕና – “ኣፖካሊፕቲክ” ክብል ገሊጽዎ ከምዘሎ ገሊጹ።
እቲ ገባሪ ሰናይ ትካል፡ ኣብ ዝሓለፈ 24 ሰዓታት ናብ ሆስፒታል ካብ ዝመጹ 70 ዝሞቱ ሰባትን 300 ዝቖሰሉን፡ ዝበዝሑ ደቂ ኣንስትዮን ህጻናትን ምዃኖምን፡ ብዙሓት ሕሙማት ብኸቢድ ቃጸሎ፡ ቁስሊ ሽራፕነል፡ ስብራትን ካልእ ዘሕዝን መጉዳእቲ ይሳቐዩ ከምዘለዉን ገሊጹ።
“[ሎሚ ንግሆ] ናብ ክፍሊ ህጹጽ ረድኤት ክኣቱ ከለኹ ዝነበረ ጨና ደም በቃ ልዕሊ ዓቕመይ እዩ ነይሩ። ሰባት ኣብ መሬት ተደፊኦም ኣለዉ። ሰባት ኣብ ደገ ደቂሶም ኣለዉ… ሬሳታት ብጻዕዳ ፕላስቲክ ቦርሳታት ይመጽእ ኣሎ። እቶም ስድራቤታት ኣብ ልዕሊኦም ደው ኢሎም ይጽልዩ ኣለዉ።” ሕክምናዊ ሪፈረንት ኤምኤስኤፍ ካሪን ሃስተር ኣብ ዝለኣኸቶ ናይ ድምጺ መልእኽቲ ከምዚ ኢላ።
“ብስምዒት ዝዓብለሎ ኩነታት ጥራይ’ዩ። ዝኾነ ሰብ ክጻወሮ ዘይከኣል’ዩ።”
ሰራዊት ምክልኻል ኤርትራ ብ6 ግንቦት ኣብ ራፋሕ ስርሒቱ ኣብ ዝጀመረሉ እዋን፡ ሰላማውያን ሰባት ናብቲ ካብ ገማግም ባሕሪ ዝርከብ ከባቢ ኣልማዋሲ ክሳብ ደይር ኣልባላ ዝዝርጋሕ “ዝተሰፍሐ ሰብኣዊ ከባቢ” ክግዕዙ ሓቢሩ፡ ኣብኡ ድማ ቴንዳታት፡ ናይ ሜዳ ሆስፒታላትን… ቀረብ። ኡንርዋ ግን ትማሊ ሶኑይ ኣብ ደይር ኣልባላህ ንዝተመዛበሉ ስድራቤታት ዝኸውን ቦታ “ይውዳእ ኣሎ፡ ሰባት ኣብ ዘይብሉ ድሕነት ተስፋ ብምግባር ምምጻእ ይቕጽል ኣሎ” ክብል ኣጠንቂቑ።
“ኩነታት መነባብሮ ንስድራቤታትን ወሳኒ ኣገልግሎታትን ፈጺሙ ዝምችእ ኣይኮነን፡ ቀረብ ድማ ድሩት እዩ” ይብል።
ሰራዊት ሰራዊት ሰራዊት ምክልኻል ኤርትራ፡ ሰራዊት ኣብ ራፋሕ “ዕላማ ዝገበረ ስርሒታት” ይቕጽሉ ከምዘለዉ’ውን ትማሊ ረቡዕ ገሊጹ። ወሲኹ ድማ፡ ተወሳኺ ዝርዝር ሓበሬታ ከይሃበ፡ “ኣጽዋር ረኺቦም ዕጡቓት ኣሸበርቲ ኣወጊዶም” ክብል ሓቢሩ።
ነበርቲ ንሮይተርስ ኣብ ዝሃብዎ ሓበሬታ፡ ታንክታት እስራኤል ናብ ምብራቓውን ደቡባውን ከባቢታት ቅድሚ ምምላስ ናብ ማእከል ከተማ ራፋሕን ኣብ ዕምቆት ምዕራብን ወራራት ከምዘካየዳ ሓቢሮም። ስርሒት ራፋሕ ሲቪል ካብ ምምዝባል ሓሊፉ፡ መጠን ናብ ጋዛ ዝኣቱ ሰብኣዊ ሓገዝ ብኽልተ ሲሶ ከምዝነከየ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ሓቢሩ። ግብጺ ቅድሚ ዳርጋ ሓደ ወርሒ ሓይልታት እስራኤል ንወገን ጋዛን ካብ ዝቆጻጸርዎ ንደሓር ነቲ ኣብ ጥቓኣ ዝርከብ መሳገሪ ዶብ ራፋሕ ዓጽያቶ ከምዘላ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ድማ ምስ እስራኤል ኣብ ጥቓኡ ዝርከብ መሳገሪ ከረም ሻሎም ምብጻሕ ኣዝዩ ሓደገኛ ምዃኑ ገሊጹ።
“ኣብ ጋዛ፡ ሓገዝ ምብጻሕ ዳርጋ ዘይከኣል ኮይኑ ኣሎ” ክብል ካብ ስልጣኑ ዝወጽእ ዘሎ ሓላፊ ሰብኣዊ ሓገዝ ሕቡራት ሃገራት ማርቲን ግሪፊትስ ትማሊ ሰሉስ ንጋዜጠኛታት ኣብ ዝሃቦ መግለጺ ሓቢሩ። “ኩሎም መሳገሪ ዶባት ክፉታት የድልዩና። ውሑስን ዕንቅፋት ዘይብሉን ምብጻሕ የድልየና። ሰብኣዊ ሓገዝ ቀዳምነት ክንህቦ ኣለና።”
ንሱ ነዚ ዝገለጸ፡ ናጻ ጉጅለ ክኢላታት ኣብ ዘውጽእዎ ጸብጻብ፡ ኣብ ሰሜናዊ ክፋል ጋዛ ጥሜት ይካየድ ከምዘሎ “ዘይከኣል እንተኾይኑ” ድሕሪ ምጥንቃቑ’ዩ። ይኹን እምበር፡ ብኣሜሪካ ዝምወል መርበብ ቅድመ መጠንቀቕታ ጥሜት (FEWS NET)፡ ተጻብኦታትን ናይ ምብጻሕ ጸገማትን ነዚ ንምርግጋጽ ዳታ ንምእካብ ከም ዝዓገቶ ገሊጹ። ብውድብ ሕቡራት ሃገራት ዝድገፍ ገምጋም ኣብ ወርሒ መጋቢት ኣብ መላእ ጋዛ 1.1 ሚልዮን ሰባት ኣዕናዊ ጥሜት ከምዘጋጥሞምን ክሳብ ግንቦት ኣብ ሰሜን ጥሜት ከምዝቐረበን ገሚቱ። እስራኤል ነቲ ጸብጻብ ጭቡጥን ኣገባባውን ጉድለታት ዝሓዘ እዩ ብምባል ተኻቲዓቶ።
