ፍልስፍናን ሓርነትን

ካልኣይን ናይ መወዳእታን ክፋል ናስሮቪች

ብምልኣት ሕስብ እንተቢልና ወዲሰብ እታ ዘነአሰት”ውን ሓርነት ኣላቶ ድያ ናብ ዝብል ሕቶ ክመርሓና ይኽእል እዩ፡፡ ብሩኽ ሰፒኖዛ ዝተባህለ ፈላስፋ “ሰባት ናጻ ሕርያ ዘለዎም እዩ ዝመስሎም፤ ምኽንያቱ ባህጎምን ሸውሃቶምን ብውኖም ብዝውስንዎ ፍቓድ ዝድረኽ ከም ዝኾነ እዮም ዝኣምኑ፡፡ እንተኾነ ግና እቲ ባህጊን ሸውሃትን ካብ ፍቓዶም ወጻኢ ምዃኑ ክሓስቡ ብዙሕ ኣይግደሱን እዮም” ይብል፡፡ ዘደለናዮ ክንገብር ናጻ ዲና? እቲ መልሲ እወ እንተኾይኑ….እቲ ድላይናን ባህግናንከ ንባዕሉ ሕርያና ድዩ? ናብቲ ዝደቐቐ ደረጃ ህላዌ ወሪድና ተመሊስና ንዓበይቲ ህላዌታት ክንርእዮም ምስ እንፍትን ኣዝዩ ንትንበያ ዘሸግርን ዘይስሩዕን ምንቅስቓስ ዘለዎምን ካብ ቁጽጽርና ውጻኢ ዝኾኑ ባእታታት ዝዝወርዎን ኮይኑ ኢና ንረኽቦ፡፡ ሕርያ ዘሎና እናመሰለና ኢና ንጎዓዝ፤ እንተኾነ ግና ኣብ ውሻጠን ጓል ውሻጠን ኣእምሮና ዝህሉ ካብ ሕርያና ወጻኢ ዝኾነ ናይ ኒውሮናት ርክብን ዘተን ንውሳኔና ከም ዝድርኾ ኣይንፈልጥን ኢና፡፡

ኩሉ ሕርያኻ ብመሰረቱ ንስኻ ንስኻ ስለዝኾንካ ኢኻ ፈጺምካዮ፡፡ ካልእ ሰብ እንተትኸውን ኔርካ ብርግጽ ዝተፈልየ ምርጫ ምሃለወካ፡፡ ንስኻ ባዕልኻ ዝኾንካ ግና ብሕርያኻ ኣይኮነን፡፡ እትውለደሉ ዘመን፡ እትውለደሉ ፖለቲካዊ፤ ማሕበረ-ቑጠባዊን-ስነልቦናዊን ኩነታት፡ ዓሌት ወዘተ…ካብ ተኽእሎ ሕርያኻ ወጻኢ እዮም፡፡ ካብዞም ዝተጠቕሱ ሓደኳ ብምርጫኻ ሓርነትካ ተጠቒምካ ዝረዓምካዮም ኣይኮኑን፡፡ ስነልቦናኻ፡ ምርጫኻ፡ ባህግኻን ሕልምኻን እቲ ዘይመረጽካዮ ግና እተወለድካሉን ዝዓበኻሉን ምከና ኣብ ዝህበካ ውሱን ናይ መጻውቲ ሜዳን ሕግታትን እተወሰነ እዩ፡፡ እንተኾነ ግና ሕግታትናን ኩሉ መንግሰታዊ ትካላትናን ማሕበራዊ ህይወትናን ብሓፈሻ ሰብ ናጻ ሕርያ ኣለዎ ኣብ ዝብል መሰረታዊን ቅቡልን ሓሳባት እተሃነጸ ብምዃኑ እዚ ኣብዚ ንሕደጎ፡፡

እቲ ውልቀሰብ ኣብ ትሕቲ ሓደ ብዙሕ ዝዓይነቱ ዓጋቲን ደራቲን ማሕበረሰባዊ መርበብ እዩ ዝንቀሳቕሰ፡፡ ብመሰረት ፉኮ ዝተባህለ ፈላስፋ ክልተ ዓበይቲ ምልኪ እዮም ዘለዉ፡፡ እቲ ሓደ ብግሁድ ዝዓግት መንግስታዊ ሓይሊ (Repressive Power) ክኸውን እንከሎ እቲ ካልኣይ ድማ ረቂቕ ኣርዓሚን ሓይሊ (normalizing power) እዮም፡፡ ዳርጋ ኩሎም እንገብሮም ነገራት ብሓዲኦም ወይ ብኽልቲኣቶም ዝተቐይዱ እዮም፡፡ መንግሰታዊ ኣፈጸምቲ ኣካላት (ከምኒ ፖሊስ፤ ደያኑ፤ ወተሃደራተ ወዘተ) ኣብ መንግስታዊ ሓይሊ (Repressive Power) ዝምደቡ እዮም፡፡ እዚ መብዛሕትኡ እዋን ኣካላዊ ወይ ሰነ-ኣእመሮኣዊ ጎነጽ ብምጥቃም ነቶም ብርኡይ ሕጊ ዝጥሓሱ ሰባት ፍቓዱ ከም ዝፍጽሙ ወይ ጠቕላላ ካብ ህላዌ ከም ዝእለዩ ዝገብር ሓይሊ እዩ፡፡ ንስኻ ህይወትካ ብድላይካ ክትመርሕ ትደሊ፤ እቲ ዕጡቕ ኣካል ግና ክሳብ ዘደለዮ ወተሃደሩ ወይ ጊላኡ ክገብረካ ይደሊ፡፡ ናይ ክልቴኻትኩም ድላይ ፈጺሙ ዘይሳነ እዩ፡፡ ፍቓድኩም ናይ ምፍጻም ተኽእሎኹም ፈጺሙ ስለ ዘይመጣጠን ግና ጸቒጡ ብሓይሊ ናብ ድላዩ የማእዝነካ፤ ወይድማ ናይ ምንባር መሰልካ ይምንዝዓካ፡፡ እዚ እቲ ጨቋኒ ወይ ጸቓጢ እንብሎ ሓይሊ እዩ፡፡ ርግጽ”ዩ እዚ ሓይሊ”ዚ ኣዝዩ ኣድማዒ ክመስል ይኽእል ይኸውን እዩ፡፡ ግና ሓይሉን ውጽኢታውነቱን ጎነጽ ኣብ ምጥቃም እተወሰነ ኣብ ልዕሊ ምዃኑ ጠሓስቲ ሕጊ ብንጹር ኣብ ምርኣይን ምልላይን ገዚፍ ድሩትነት ኣለዎ፡፡ ንኣብነት ኩሎም ግብሪ ዘይከፍሉ ሰባት፤ ኩሎም ሰረቕቲ፤ ኩሎም ቀተልቲ ኣይኮኑን ንፍርዳዊ መቕጻዕቲ ዝቐርቡ፡፡ ዓበይቲ ገበናት ብዘረቐቐ ኣገባብ ፈጺሞም ካብ ሕጊን ተሓታትነትን ሃዲሞም ዘነብሩ ኣለዉ፡፡ በዚ ምኽንያት እዚ ምልኪ”ዚ ጎድሎ እዩ፡፡

እቲ ኻልኣይ ዓይነት ዓጋቲ ሓይሊ ብዓይኒ ዘይረአን ምንም ኣስላጢ ሰብነት ዘይብሉን እዩ፡፡ እንተኾነ ግና ማንም ኣስግዳዲ ኣብ ዘይብሉ፤ ብፍቓድና ብመን-ሕራይ ድሌት ሓመድ-ሓፋሽ ክንፍጽም ዝገበረና እዩ፡፡ እዚ እቲ ዘይተጻሕፈ ግና ካብ ማንም ጽሑፍ ሕጊ ንላዕሊ ብዘይ ህላዌ ፖሊስን ወተሃደርን መዓልታዊ ኣብ እንነብረሉ ሕበረተሰብ ተተግባሪ ዝኸውን ረቂቕ ሓይሊ እዩ፡፡ ነዞም ረቅቕቲ ሕጊታት ኮነ ኢሉ ዘጠሓሰ ሰብ ብተነጽሎ፤ ሕማቕ ገጽ፤ ልሕሉሕ ማሕበራዊ ምትእስሳር፤ ክሳራ ሰብኣዊ ርእሰ-ማልን ወዘተ… ከም ዝሳቕ ብምግባር ሕበረተሰባት ቀጻልነቱ የውሕሰሉ፡፡

ሓርነት ውልቀሰብ ብኸምዚ ዝበሉ ዝተፈላለዩ ዝረኣዩን ዝረኣዩን ሓይልታት እናተማእዘነ እዩ ዝንቀሳቕሰ፡፡ ኣብ ከምኒ ሽወደን ዝመሰላ ሲቪካዊ ፖለቲካዊ መትከላት ንዘመናት ክለማመዳ ዝጸነሓ ሃገራት ኣብ ሕብረተሰብ ኣዕሚቑ ዘሰረጸ ኣምር መሰል ውልቀሰብ ብምህላዉ፤ ዜጋታት ምስ ብዙሕ ጸገማቶም ዓበይቲ ሕልምታት ክሓልሙን ክሳብ ዓቕሞም ዝፈቕድሎም ክመጣጥሩን ዘኽእሎም ሓርነት ኣለዎም፡፡