ውጽኢት ፒዛ መንእሰያት ፊንላንድ ኣብ መላእ እቶም ኣብቲ ኣህጉራዊ ገምጋም ዝተመርመሩ ሰለስተ ቀንዲ ትምህርትታት ማለት ሳይንስ፡ ንባብን ሒሳብን እናንቁልቈለ መጺኡ። ሚኒስትሪ ትምህርትን ባህልን ዝሓለፈ ሰሉስ ኣብ ዘውጽኦ መግለጺ፡ ደቂ 15 ዓመት ፊንላንዳውያን፡ ኣብቲ ቀንዲ ትኹረት ናይዚ ናይ ቀረባ ኣብ ዝኾነ ትምህርቲ ሒሳብ – ካብ 2018 ብ 23 ነጥቢ ብምጒዳል ናብ 484 ነጥቢ ክወርድ ከምዝረኣዩን ፊንላንድ ኣብዚ መዳይ እዚ ዳርጋ ፍልይቲ እያ ነይራ: ማእከላይ ነጥቢ ኣብ ሒሳብ ኣብ 35 ኣባላት ናይቲ ቁጠባዊ ትካል ሓዊሱ ክሳብ 41 ሃገራት ነክዩ። ጃፓንን ደቡብ ኮርያን ኣብ ትምህርቲ ሒሳብ ምምሕያሽ ዘመዝገባ እንኮ ሃገራት OECD ብምዃነን፡ ኣብ መላእ ኣባላት እቲ ትካል ዝተረኽበ ማእከላይ ነጥቢ ካብ 2018 ብማእከላይ ገምጋም ብ17 ነጥቢ ወሪዱ – ካብቲ ቅድሚ ሕጂ ዝነበረ ኣዝዩ ድራማዊ ለውጢ ካብ ገምጋም ናብ ገምጋም ዝነበረ 4 ብኣግባቡ ዝዛይድ ነጥቢ።
ኣብ ካናዳ፡ ኢስቶንያ፡ ኣየርላንድ፡ ስዊዘርላንድን ሆላንድን ዝርከቡ ተማሃሮ ኩሎም ካብቶም ኣብ ፊንላንድ ዝርከቡ መዛኑኦም ዝለዓለ ነጥቢ ኣብ ትምህርቲ ሒሳብ ኣመዝጊቦም። ኣብ ፊንላንድ ካብ 2006 ጀሚሩ ኣብ ደቂ 15 ዓመት ህጻናት ምጉዳል ብቕዓት ሒሳብ ቀጺሉ ኣሎ፡ ኣብታ ሃገር ዝርከቡ ተማሃሮ ኣብ ሒሳብ ብማእከላይ ገምጋም 548 ነጥቢ ኣመዝጊቦም። እቲ ምዕባለ ኣብ ማእከላይ ነጥቢ ጥራይ ዘይኮነስ ኣብ ብጽሒት ተማሃሮ ኣብ ተጻረርቲ ጫፋት ናይቲ ኣፈጻጽማ ስፔክትረም እውን ርኡይ እዩ: ብጽሒት ናይቶም እኹል ብቕዓት ዘይብሎም ተማሃሮ ካብ 7 ሚእታዊት ኣብ መጀመርታ 2000ታት ናብ 25 ሚእታዊት ኣብ 2022 ዘሊሉ ኣሎ። ፣ ብሉጽ ውጽኢት ዘመዝገቡ ተማሃሮ ግን ነክዩ። ኣብ ፊንላንድ፡ ኣዋልድ ኣብ 2022 ኣብ ሒሳብ ማእከላይ ነጥቢ 487፡ ኣወዳት ድማ ሓደ ካብ 482 ነጥቢ ሒዞም፡ እዚ ድማ ካብቲ ዝሓለፈ ገምጋም ብ24ን 23ን ነጥቢ ምውራድ ዘመልክት እዩ። ኣብታ ሃገር ዝርከባ ኣዋልድ ካብ 2012 ጀሚረን ኣብ ሒሳብ ካብ ኣወዳት ዝበለጸ ውጽኢት ኣርእየን እየን። ኣብ ፒዛ ኣብ ዝተገምገማ ሓያሎ ሃገራት ብተመሳሳሊ መንገዲ ብቕዓት ምንባብ ተበላሽዩ እዩ። ደቂ 15 ዓመት ፊንላንዳውያን፡ ማእከላይ ነጥቢ ንባብ ካብቲ ዝሓለፈ ገምጋም ብ30 ነጥቢ ናብ 490 ነጥቢ ክወርድ ርእዮም፡ እዚ ድማ ካብቲ ማእከላይ ውጽኢት OECD ብ14 ነጥቢ ዝለዓለ እዩ። ኣዋልድ ፊንላንድ ኣብ ንባብ ዝረኸብኦ ማእከላይ ነጥቢ ብ33 ነጥቢ ናብ 513፡ ኣወዳት ድማ ብ27 ነጥቢ ናብ 468 ክወርድ ምስ ረኣያ፡ እቲ ወትሩ ኣብ ክእለት ምንባብ ርኡይ ዝኾነ ጾታዊ ክፍተት ካብ 52 ናብ 48 ነጥቢ ጸቢቡ። ፊንላንድ ኣብ ቁጠባዊ ውዳበ ኣብ ሳይንሳዊ ትምህርቲ እውን ካብ ማእከላይ ዝሓሸ ኣፈጻጽማ ዘለዋ ኮይና ትቕጽል ኣላ፡ ዋላ’ኳ ማእከላይ ነጥቢ ብ11 ነጥቢ ናብ 511 እንተወረደ።ሚኒስትሪ ትምህርትን ባህልን ነቲ ሓፈሻዊ ኩነታት “ኣዝዩ ዘሰክፍ” ክብል ገሊጽዎ’ሎ ውጽኢት ትምህርቲ ኣብ መላእ OECD ብሰፊሑ ተጠሊቑ። ብተወሳኺ ኣብ ሰለስቲኦም ቀንዲ ትምህርትታት ብቕዓት ክልቲኦም ስደተኛታትን ዘይስደተኛታትን ተማሃሮ እኳ እንተነከየ፡ እቲ ምንቁልቋል ንዘይስደተኛታት ተማሃሮ ኣብ ሒሳብን ሳይንስን ዝያዳ ቅልጡፍ ብምንባሩ ኣብ መንጎ ክልቲኦም ጉጅለታት ተማሃሮ ዘሎ ጋግ ከምዘጽበቦ ኣመልኪቱ።
ሓደ ካብቲ ዳሕረዋይ ውጽኢት ዝረኸብናዮ ኣወንታዊ ውጽኢት፡ ተማሃሮ ኣብ ፊንላንድ ካብ ዝኾነ ቦታ OECD ንላዕሊ ብዛዕባ ሒሳብ ዝወሓደ ጭንቀት ከምዘርኣዩ እዩ። ደረጃ ጭንቀት ምስቲ ተማሃሮ ኣብ እዋን ትምህርቲ ሒሳብ ካብ መምህራን ዝረኽብዎ ደረጃ ደገፍ ዘለዎም ኣረኣእያ ዝተኣሳሰር’ዩ ነይሩ። ኣብ ፊንላንድ 78 ሚእታዊት ተማሃሮ መምህራን ኣብ ዘድልየሉ እዋን ተወሳኺ ደገፍ ከምዝሃቡን 59 ሚእታዊት ድማ መምህራን ትምህርቲ ኩሎም ተማሃሮ ንምዕባይ ተገዳስነት ከምዘርኣዩን ይርእዩ። ብኣንጻሩ ዲሲፕሊናዊ ኩነታት ኣየር፡ እታ ሃገር ካብ ማእከላይ ደረጃ OECD ዝኸፍአ ኣፈጻጽማ ዘርኣየት ዓውዲ እያ ነይራ። ብፍላይ ተማሃሮ ፊንላንድ ብዛዕባ ኣጠቓቕማ ዲጂታላዊ መሳርሒታት ዘተሓሳስብ ኮይኑ፡ 41 ሚእታዊት ኣብ ነፍሲ ወከፍ ወይ መብዛሕትኡ ትምህርቲ ሒሳብ ዲጂታላዊ መሳርሒታት ትኹረቶም ከም ዝሰሓተ ገሚቶም
ገምጋም ፒዛ ብሰንኪ ለበዳ ኮሮናቫይረስ ካብ ዝተመደበሉ ሓደ ዓመት ድሒሩ እዩ ተኻይዱ። ሚኒስተር ትምህርቲ ኣና-ማጃ ሄንሪክሰን (SFP)፡ እቲ ለበዳን ኣብ ትምህርቲ፡ ድርኺትን ጽቡቕ ሂወትን መንእሰያት ዘስዕቦ ጽልዋን ኣብ ውጽኢት ናይቲ ዓለማዊ ገምጋም ጽልዋ ከም ዝነበሮ ዘይተርፍ ምዃኑ ኣዘኻኺራ። “ውጽኢት ፒዛ ፊንላንድ […] ናብ ትሕቲ ቁልቁለት ቀጺሉ’ሎ። እቲ ትርጉም ዘለዎ ነገር እንተሃልዩ፡ ክእለት ብዓቢኡ ከምዝተሸርሸረ’ዩ፡ ስለዚ’ዩ ድማ እቲ ውጽኢት ብዕቱብ ክውሰድ ዘለዎ” ክትብል ብሰሉስ ኣብ ሄልሲንኪ ኣብ ዝሃበቶ ጋዜጣዊ
መግለጺ ገሊጻ። “ውጽኢት ገምጋም ክንደይ ዝኣክል ምሽርሻር ውጽኢት ትምህርቲ ብሰንኪ ለበዳ ኮሮናቫይረስ፡ ክንደይ ድማ ብሰንኪ ካልኦት ረቛሒታት ምዃኑ ምሉእ መልሲ ኣይህብን’ዩ።” ኣተሓሳስባ ተምሃሮ መብዛሕትኡ ብኣወንታዊ ኣንፈት ዝተቐየረ ይመስል፡ እዚ ግን ኣብ ደረጃ ክእለት ይንጸባረቕ ክትብል ወሲኻ፡ ኣብ እዋን ለበዳ ኮሮና ምስ ሒሳብ ዝተኣሳሰር ጭንቀትን ብተዛማዲ ኣወንታዊ ተመኩሮታት ምምሃርን ዘይምህላው ኣመልኪታ . “ኣብ መንጎ ተማሃሮ ዘሎ ናይ ኣፈጻጽማ ክፍተት ገፊሑ’ዩ፡ እቲ ናይ ገዛ ሃዋህው ኣብ ውጽኢት ትምህርቲ ዘለዎ
ጽልዋ ድማ እናዓበየ መጺኡ። ኣዋልድ ካብ ኣወዳት ዝበለጸ ውጽኢት ይቕጽላ ኣለዋ፣ ስደተኛታት ድሕረ ባይታ ዘለዎም ተማሃሮ ድማ ካብ ካልኦት ተማሃሮ ዝደኸመ ክእለት ኣለዎም።” “ስጉምትታት የድሊ።” መንግስቲ ፊንላንድ፡ ኣብ መወዳእታ ናይ ምርጫ ግዜ 200 ሚልዮን ዩሮ ኣብ መሰረታዊ ትምህርቲ ብምውፋር፡ ንትምህርቲ ዝድግፉ ኣገልግሎታት ብምጽጋን፡ መጠን ምምሃር ሒሳብን ቋንቋ መበቆልን ብምውሳኽ፡ ነቲ ኣብ ውጽኢት ትምህርቲ ዝወረደ ዝንባለ ንድሕሪት ንምምላስ ይጽዕር ኣሎ። ቀዳማይን ካልኣይን ክፍሊ ዝመሃሩ ተማሃሮ፡ ካብ 1 ነሓሰ 2025 ጀሚሩ ክልተ ተወሳኺ ሰሙናዊ ሰዓታት ትምህርቲ ስነ-ጽሑፍን ቋንቋ መበቆልን፡ ካብ ሳልሳይ ክሳብ ሻድሻይ ክፍሊ ዝመሃሩ ተማሃሮ ድማ ካብ 1 ነሓሰ 2025 ጀሚሩ ሓደ ተወሳኺ ሰሙናዊ ሰዓት ትምህርቲ ሒሳብ ክህልዎም ምዃኑ ኣዘኻኺራ ኣብ ማሕበረ-ቁጠባዊ በዳህቲ ዞባታት ንዝርከባ ኣብያተ ትምህርትን መዋእለ ህጻናትን ዝዓለመ ናይ ምወላ ኣገባብ ቀዋሚ ክኸውን ወሲኑ። “ብድምር 50 ሚልዮን ዩሮ ዓመታዊ ንኮሙናት ይኽፈል። እቲ ምወላ ኣብ ማሕበረ-ቁጠባዊ በዳሂ ከባቢታት ንዝርከባ ኣብያተ ትምህርትን መዋእለ ህጻናትን ዝዓለመ እዩ። እዚ ገንዘብ እዚ ኣብ ውጽኢት ትምህርቲ ንዘሎ ፍልልያት ንምምዛን ክውዕል ይኽእል እዩ” ይብል ሄንሪክሰን። ኣብ ፊንላንድ ዝርከብ ፒዛ ዳይረክተር መጽናዕቲ ኣርቶ ኬ ኣሆነን፡ ኣብዚ ዳሕረዋይ ገምጋም ብቕዓት ተማሃሮ ፊንላንድ ብታሪኽ ድኹም ምዃኑ ገሊጹ።
“ምስ ጎረባብትና ሃገራት እንተተነጻጺርካ፡ ንኣብነት ኢስቶንያ፡ ክእለት ተማሃሮ ንምዕቃብ ዝሓሸ ስራሕ ሰሪሓ። ብሰንኪ ለበዳ ኮሮናቫይረስ ኣብ ሓያሎ ሃገራት ውጽኢት ትምህርቲ ብተፈጥሮኣዊ መልክዑ ተበላሽዩ። ኣብ ፊንላንድ፡ እቲ ምብስባስ ካብቲ ተስፋ ዝገበርናዮ ንላዕሊ ጎሊሑ’ዩ ነይሩ፡” ክብል ተኣሚኑ። ኣብ ዩኒቨርሲቲ ጂቫስኪላ ተመራማሪ ኣሆነን፡ እቲ ምንቁልቋል ኣካዳሚያዊ ብቕዓት ብዝኾነ ሓደ ረቛሒ ክተሓሓዝ ከምዘይክእል ይርኢ። “ኩሎም እቶም ምኽንያታት ናይ ግድን ኣብ ኣብያተ ትምህርቲ ኣይርከቡን እዮም፡ እንተኾነ ግን ሕብረተሰባዊ ለውጢ እውን ተራእዩ እዩ። ነተን ክልተ ዳሕረዎት ገምጋማት ማለት ዓመታት 2018ን 2022ን እንተድኣ ተንቲንካየን፡ ነቲ ፍልልይ ውጽኢት ዘረድእ ሓደ ረቛሒ የለን።” ፊንላንድ፡ ውጽኢት ትምህርቲ ኣብ ኩሉ ደረጃታት ክእለት – ካብቶም ዝኸፍአ ኣፈጻጽማ ዘለዎም ክሳብ እቶም ዝበለጸ ውጽኢት ዘመዝገቡ ተማሃሮ – ምንቁልቋሉ ምዃኑ ወሲኹ ገሊጹ። ኣሆነን ብተወሳኺ ኣብ መሰረታዊ ትምህርቲ ዝወሃብ ውጽኢት ትምህርቲ ምንቁልቋል ኣብ ህይወት መንእሰያትን ብሓፈሻ ሕብረተሰብን ኣዝዩ ሰፊሕ ሳዕቤን ክህልዎ ከምዝኽእል ኣዘኻኺሩ።
“ንኣብነት፡ ኣብ ላዕለዋይ ካልኣይ ደረጃ ትምህርቲ ዝርከቡ ሰባት፡ መንእሰያት ትምህርቶም ንምጽዋር ዘድልዮም ክእለት ስለዘይብሎም ድሮ ስክፍታ ኣለዎም። እዚ ድማ ንሰባት ናብ ላዕለዋይ ደረጃ ትምህርቲ ድሕሪኡ ድማ ናብ ናይ ስራሕ ህይወት ይስዕብ። መባእታ ቤት ትምህርቲ መሰረት ዝህነጸሉ፡ ወፍሪ ዘድሊ’ዩ።”
